„ევროკავშირის ენერგეტიკულ კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაციის კუთხით საკმაოდ კარგი ტემპით მივდივართ“ - ამის შესახებ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის წევრმა გიორგი ფანგანმა განაცხადა. მისივე თქმით, სემეკის დასრულებული აქვს ძირითადი სამუშაოები, რომელთა ვალდებულებაც აღებული იყო.„სემეკის ძირითადი მიზანია, მოახდინოს კანონმდებლობის ჰარმონიზაცია ევროპულ კანონმდებლობასთან და ყველა ის დირექტივა, რომელიც სავალდებულოა საქართველოსთვის აღსრულდეს.  ჩვენ პრაქტიკულად დასრულებული გვაქვს ძირითადი სამუშაოები, დარჩა რამდენიმე საკითხი, თუმცა შემიძლია ვთქვა, რომ საკმაოდ კარგი ტემპით მივდივართ“. აღნიშნავს გიორგი ფანგანი.ევროკავშირის ენერგეტიკულ კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაციის კუთხით მნიშვნელოვან მოთხოვნას ენერგეტიკული ბირჟის ამოქმედება წარმოადგენს, რომლის სრულად ამოქმედებაც 2025 წლიდან იგეგმება. გიორგი ფანგანი აღნიშნავს, რომ ბაზრის სრული გახსნა მომდევნო წლისთვის რეალისტურია. მისივე თქმით, რამდენიმე წელში ენერგეტიკის სექტორი იმ დონეზე მივა, რომ ბაზრის ფუნქციონირება აუცილებელი იქნება.„პირველი ნაბიჯი ენერგეტიკულ ბირჟასთან დაკავშირებით წელს გადაიდგა, როდესაც გავხსენით დღით ადრე ბაზარი, სადაც ყველა სუბიექტს შეუძლია ნებაყოფლობით ვაჭრობა. მე ვფიქრობ, 2025 წელს რეალისტურია, რომ ჩვენ სრულად მოვახდინოთ ბაზრების გახსნა, მათ შორის, ყველაზე მნიშვნელოვანია საბალანსო ბაზარი, რომლის ვალდებულებაც საქართველოს გააჩნია. საბალანსო ბაზრის გახსნა იქნება უკვე ბოლო ყველაზე მნიშვნელოვანი რეფორმის დახურვა. ევროკავშირის მიმავალ გზაზე ენერგეტიკული რეფორმა უმნიშვნელოვანესია და ჩვენ დიდი ყურადღებით ვუდგებით ამ საკითხს. ჩვენ 4-5 წელიწადში მივალთ იმ მომენტამდე, როდესაც თავად ენერგეტიკის სექტორის განვითარებისთვის ეს ბაზრები იქნება აუცილებელი.  ეს იქნება დამატებითი სტიმული როგორც შიდა რესურსების განვითარებისთვის, ისე პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვისთვის“. - აცხადებს გიორგი ფანგანი.ჰარმონიზაციის კუთხით ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მოთხოვნას ევროკავშირის მხრიდან გამანაწილებელი სისტემის ოპერატორის განცალკევება წარმოადგენდა, რომლის თაობაზეც სემეკმა შესაბამისი წესები ჯერ კიდევ 2020 წელს დაამტკიცა. შეგახსენებთ, რომ წესების მიხედვით, გამანაწილებელი სისტემის ოპერატორი, რომელიც ვერტიკალურად ინტეგრირებული საწარმოს ნაწილია, სულ მცირე, სამართლებრივი ფორმის, ორგანიზაციული მოწყობისა და გადაწყვეტილების მიღების თვალსაზრისით, დამოუკიდებელი უნდა იყოს სხვა ისეთი საქმიანობისგან, რომელიც განაწილების საქმიანობას არ უკავშირდება.გიორგი ფანგანი აღნიშნავს, რომ ამ ნაბიჯმა ხელი შეუწყო ენერგეტიკის სექტორში კონკურენციის გაჩენას.„გამანაწილებელი სისტემის განცალკევების პროცესი ძალიან წარმატებულად მოხდა. ამასთან დაკავშირებით შეგვიძლია მაგალითიც მოვიყვანოთ. მოგეხსენებათ  თბილისში ელექტროენერგიას ყიდდა და ასევე გვაწოდებდა ერთი კომპანია, სააქციო საზოგადოება „თელასი“. ელექტროენერგიის ყიდვა და მიწოდება არის ორი სხვადასხვა საქმიანობა.  დღეს ეს საქმიანობები ერთმანეთისგან გაყოფილია. ახლა არის, მაგალითად, კომპანია „თელმიკო“, რომლის საქმიანობაც შემოიფარგლება ელექტროენერგიის ყიდვა-გაყიდვით. ხოლო უშუალოდ „თელასს“ დარჩა ერთი საქმიანობა, კერძოდ სხვისი პროდუქტის(ელექტროენერგიის) ერთი წერტილიდან მეორე წერტილამდე მიტანა. აქვე დავამატებ, რომ ნებისმიერ პირს შეუძლია დაიწყოს ეს საქმიანობა, დაარეგისტრიროს კომპანია და გახდეს ელექტროენერგიის თავისუფალი მიმწოდებელი. დღეს ეს საქმიანობა სრული გამჭვირვალობით მიმდინარეობს და უკვე გაჩნდნენ თავისუფალი მიმწოდებლებიც. „ჩვენ ენერგეტიკის სექტორში, იქ, სადაც კონკურენცია არ არსებობდა, შევქმენით სრულფასოვანი, გამჭვირვალე გარემო, რათა ნებისმიერს შეეძლოს შესვლა. დღეს უკვე ვხედავთ, რომ რამდენიმე ორგანიზაცია დარეგისტრირდა როგორც თავისუფალი მიმწოდებელი და  ისინი შედიან კონკურენციაში სხვა საწარმოებთან. შესაბამისად, სემეკის მხრიდან გამანაწილებელი სისტემის განცალკევების წესის დამტკიცებამ შექმნა კონკურენცია“. - აღნიშნა გიორგი ფანგანმა.

ენერგო რესურსები, ობიექტები და ზოგადად ენერგეტიკა მსოფლიოში მიმდინარე კონფლიქტებისა და დაპირისპირებების უმრავლესობების მიზეზს ან მიზანს, ან სულაც საშუალებას წარმოადგენენ. ძალიან ხშირად კი – სამივეს ერთად. ცნობილია, რომ ჰიბრიდული ომის კონცეფციაში, ენერგეტიკა ჩვეულებრივ მეთოდებთან ერთად, ინსტრუმენტალიზებულია და მტრების წინააღმდეგ საბრძოლო იარაღად გამოიყენება.რუსეთის უკრაინაში შეჭრით, კიდევ ერთხელ გავხდით მოწმე ენერგეტიკული რესურსებისა და ობიექტების იარაღად გამოყენების პრაქტიკისა. სამწუხაროდ, აგრესორი ენერგეტიკული შანტაჟის ყველა შესაძლო ვარიანტს  მიმართავს, რომელთა შორისაა საკუთარი ნავთობისა და ბუნებრივი აირის რესურსების ზეწოლის ინსტრუმენტად გამოყენება, ელექტროსისტემაზე კიბერ-თავდასხმები, რომელსაც ის ჯერ კიდევ 2015 წლიდან აქტიურად ახორციელებს. ის ასევე არ ერიდება კრიტიკულად მნიშვნელოვანი ენერგეტიკული ობიექტების მასიური დაბომბვა-განადგურებას. თუმცა, გვაქვს ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც დაპირისპირებულ მხარეებს შორის შეხების მთავარი წერტილი და დიალოგის დაწყების ყველაზე მნიშვნელოვანი საგანი სწორედ ენერგეტიკული საკითხი ან ობიექტია. ერთ-ერთი ასეთია თურქმენეთი-ავღანეთი-პაკისტანი-ინდოეთის (TAPI), იგივე ტრანს-ავღანური გაზსადენი, რომელიც თურქმენულ გაზს, ავღანეთისა და პაკისტანის გავლით, ინდოეთამდე მიიტანს. აღნიშნული ობიექტი ხსენებულ ქვეყნებს თავიდან აიცილებს როგორც ირანთან, ასევე რუსეთთან ურთიერთობას და მიუხედავად იმისა, რომ ინდოეთ-პაკისტანს შორის ორმხრივი პრობლემები არსად გამქრალა და გასათვალისწინებელია თალიბანის ფაქტორიც, საერთო ინტერესი მათ მჭიდრო თანამშრომლობაზე უბიძგებთ.საქართველოს ისტორიაში ხშირია მაგალითები, როდესაც ენერგეტიკულმა ობიეტებმა დადებითი როლი ითამაშეს არა მხოლოდ ქვეყნის თუ რეგიონის ეკონომიკისა და საერთაშორისო გეოპოლიტიური მნიშვნელობის გაძლიერებაში, არამედ – გარკვეული წვლილი შეიტანეს ასევე მეზობლ ქვეყნებსა და სტრატეგიულ პარტნიორებთან უფრო დაახლოებასა და მჭიდრო თანამშრომლობაში. ასეთია, მაგალითად, ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანი, რომელსაც საქართველო-აზერბაიჯანი-თურქეთის კეთილმეზობლურ ურთიერთობაში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ადგილი უკავია. საბედნიეროდ, მომავლაშიც იგეგმება მსგავსი პროექტების განხორციელება. ერთ-ერთი ასეთია შავი ზღვის ფსკერზე გამავალი 1200 კილომეტრი სიგრძის ელექტროენერგიის მაღალი ძაბვის გადამცემი ქსელის მშენებლობა, რომელიც საქართველოსა და რუმინეთის ელექტროენერგეტიკულ სისტემებს დააკავშირებს ერთმანეთთან, რაც მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს არა მხოლოდ ამ ორი ქვეყნის მეგობრული ურთიერთობის განმტკიცებაში, არამედ – ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის სადენის მსგავსად, კიდევ უფრო გააღრმავებს ისეთ რეგიონებს შორის თანამშრომლობასა და კავშირს, როგორებიცაა ცენტრალური აზია, კასპიისპირეთი, სამხრეთ კავკასია და აღმოსავლეთ ევროპა.თუმცა, როდესაც ენერგეტიკულ ობიექტებზე ვსაუბრობთ, რომელთა წარმატებით გამოყენება ორ დაპირისპირებულ მხარეებს შორის დიალოგის საწარმოებლად არის შესაძლებელი, რაც გაცილებით რთული მისიაა, ვიდრე უბრალოდ მეგობრულ ქვეყნებს შორის თანამშრომლობის კიდევ უფრო განმტკიცება, პირველ რიგში გვახსენდება „ენგურჰესი“, რომლის სამანქანო დარბაზი-ქვესადგური და ვარდნილჰესების კასკადი ოკუპირებულ გალის რაიონის ტერიტორიაზეა, კაშხალი, წყალსაცავი და დერივაციული გვირაბის ნაწილი კი – წალენჯიხის რაიონში.“ენგურჰესი” – სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი “პრობლემა” “ენგურჰესის” ერთნაირად მნიშვნელოვანია როგორც ქართული, ისე აფხაზური მხარისთვის. მისი წვლილი ენერგეტიკასა და ზოგადად, ეკონომიკაში შეუცვლელია. საქართველოს ელექტრომომარაგების 40% სწორედ მასზე მოდის, ხოლო მიმდინარე კონფლიქტების ფონზე, თუ გავიხსენებთ რამხელა მნიშვნელობა აქვს საკუთარი ენერგორესურსების ქონას ქვეყნის უსაფრთხოებისთვის, არ გაგვიჭირდება მისი როლის სათანადოდ შეფასება.ოკუპირებული აფხაზეთის რეგიონისთვის მას კრიტიკული მნიშვნელობა აქვს. სწორედ “ენგურჰესის” წყალობით მოახერხა მხარემ გადარჩენა, თუმცა, დროთა განმაშვლობაში, სწორედ აღნიშნული მნიშვნელობის გამო, მასზე დამოკიდებულეამ უდიდესი პრობლემები მოიტანა ორივე მხარისთვის.1997 წლის სიტყვიერი შეთანხმებით, აფხაზურ მხარეს “ენგურჰესის” გამომუშავებული ელექტროენერგიის 40% უნდა წაეღო და თავდაპირველად, კრიპტოვალუტის ბაზრის გააქტიურებამდე, ხშირად, ხსენებულ 40%-საც ვერ ითვისებდა, თუმცა წლების მანძილზე მომხმარება სულ უფრო და უფრო იზრდებოდა და განსაკუთრებულ მძიმე ტვირთად დააწვა ქართულ ენერგოსისტემას, ბოლო პერიოდის განმავლობაში კი, რეგიონის უმთავრეს პრობლემადაც იქცა.ელექტროენერგიის დეფიციტი, მწყობრიდან გამოსული ინფრასტრუქტურა, თუ ნავთობის მოპოვებასთან დაკავშირებული საკითხები ადგილობრივი საზოგადოებისა თუ მედიის მსჯელობის საგანი ხშირად ხდება.ოკუპირებული აფხაზეთის ენერგოსისტემა ძირითადად, ელექტროენერგიაზეა აგებული. რეგიონში ომამდე “ენგურჰესის”, სოხუმის ჰესისა და ტყვარჩელის თბოსადგურის გარდა ოცზე მეტი მცირე ჰესი ფუნქციონირებდა. ომმა ენერგოსისტემას მნიშვნელოვანი მატერიალური და ინფრასტრუქტურლი ზიანი მიაყენა. მართალია, ჰესმა ამ ზარალს მეტნაკლებად აარიდა თავი, მაგრამ არ გაუმართლათ სხვა სადგურებს. მაგალითად სოხუმის ჰესი მხოლოდ 2018 წელს გარემონტდა, ხოლო ტყვარჩელის თეს-ი დღემდე მიტოვებული და გაძარცვულია. თითქმის ყველა მცირე ზომის ჰესი ასევე უფუნქციოდ არის დარჩენილი. ელექტროენერგიის ძირითადი წყარო “ენგურჰესი” და რუსული იმპორტია, ხოლო რეგიონში ყველაზე დიდი ენერგო გენერატორი – ვარდნილჰესი 1-ია.გარდა მატერიალური ზარალისა, ოკუპირებული აფხაზეთის ენერგოსისტემამ დანაკარგი ნახა პროფესიულ კადრებში. როდესაც ვსაუბრობთ დევნილებზე, ყურადღების მიღმა რჩება ის გარემოება, რომ ეს ადამიანები არამხოლოდ სოფლის მეურნეობაში, არამედ ეკონომიკის სხვა და სხვა სფეროებშიც იყვნენ აქტიურად ჩართულები და მათი განდევნით ადგილობრივმა ეკონომიკამ, განათლებამ თუ სხვა სფეროებმა დანაკარგი განიცადეს. ადგილობრივი განათლების სისტემა ამ დანაკლისს ვერ ავსებს. მეტიც – ის აფხაზური ენის შენარჩუნებასაც კი ვერ ახერხებს. ენერგოსისტემის პრობლემებს ემატება გაზიფიკაციის არარსებობა რეგიონში. ენერგიის მთავარი წყარო სწორედ ელექტროენერგიაა, რომელსაც მოსახლეობა უკონტროლოდ და დაუზოგავად მოიხმარს გასათბობად, გასაგრილებლად და ცხელი წყლისთვის, მათ შორის სასტუმროებსა და რესტორნებში, აქტიურ ტურისტულ სეზონებზე. აღნიშნული კი ისედაც მძიმე მდგომარეობაში მყოფ ინფრასტრუქტურას დამატებით ტვირთად აწევს. ხშირად მწყობრიდან გამოდის ტრანსფორმატორები, ზიანდება გადამცემი ხაზები. იყო შემთხვევები, როდესაც COVID პაციენტები გარდაიცვალნენ ძაბვის ვარდნის მიზეზით, საავადმყოფოების რეანიმაციულ განყოფილებებში შუქის გათიშვის გამო. მონოპოლისტი „ჩერნომორენერგო“ დროულად მხოლოდ ქალაქებში მომხდარი ავარიების ლიკვიდაციას თუ ახერხებს, თანაც იმ პირობებში, როდესაც რეგიონში სულ რამდენიმე ჰესი თუ მცირე სადგური ფუნქციონირებს. ინფრასტრუქტურის უფრო მეტად გამართვა/ათვისების შემთხვევაში პროფესიული კადრების ნაკლებობა და კომპანიის არაეფექტური მუშაობა კიდევ უფრო თვალშისაცემი იქნება.აღსანიშნავია ისიც, რომ რეგიონში უმეტესად ისევ ძველ, საბჭოთა პერიოდის მრიცხველებს იყენებენ, ხოლო სოფლად თუ ქალაქად მათი გაკონტროლება არ ხდება. ამას ემატება კრიპტო ფერმები. უფასო დენი რჩება სამოთხედ კრიპტო მაინერებისთვის. აქ კრიპტო ვალუტას მოიპოვებს ყველა, რუსი გენერლებიდან დაწყებული, „კანონიერი ქურდებით“ დამთავრებული.ადგილობრივი ხელისუფლება ეფექტურად ვერ და არ ებრძვის ამ პრობლემას. ერთის მხრივ, პოლიტიკური გადაწყვეტილებები კრიპტო მაინინგთან დაკავშირებით ხშირად იცვლება – ის ზოგჯერ ლეგალური ხდება, ზოგჯერ – არალეგალური. მეორეს მხრივ კი მაინინგის მომგებიანობის გამო ადგილობრივი პოლიტიკური ელიტები პირდაპირ თუ ირიბად არიან ჩართული ამ ბიზნესში.მოცემული ვითარება, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ძალიან დიდ პრობლემებს უქმნის ქართულ ენერგოსისტემასაც, რადგან წყლის ინტენსიური ხარჯვის გამო წყალსაცავში დონე უკვე ჩამოცდა იმ ნიშნულს, რომლის ქვემოთ მხოლოდ ავარიული მარაგია.არსებული მძიმე სიტუაცია სასწრაფო რეაგირებას მოითხოვს როგორც ქართული, ისე  აფხაზური მხარისგან.სოხუმისთვის ერთ-ერთი გამოსავალი მოსკოვთან დადებული საინვესტიციო ხელშეკრულებებია. აქტიურად მიმდინარეობს მოლაპარაკებები მთლიანი ენერგოსისტემის პრივატიზაციაზე და რუსული ინვესტიციის ჩადებაზე.თუმცა, რუსული ინვესტიციის მისაღებად მხოლოდ კრემლის პოლიტიკური ამოცანები არ არის საკმარისი. სოხუმმა რუსული კაპიტალიც უნდა დაარწმუნოს, რომ ღირს ოკუპირებული აფხაზეთის ენერგეტიკაში ფულის დაბანდება. ეს ამოცანა კიდევ უფრო რთულდება, როდესაც იგივე „ჩერნომორენერგოს“ მონაცემებით, რეგიონში ელექტრო ენერგიაზე გადასახადების ამოღება უმთავრეს პრობლემად რჩება, რადგან მიზერული ტარიფების მიუხედავად, ადგილობრივების დიდი ნაწილი მოხმარებული ელექტროენერგიის საფასურს არ იხდის.აქ ჩნდება კითხვა – რაში აწყობს კრემლს რეგიონის ენერგო ინფრასტრუქტურაში ფულის დაბანდება, თუკი გადასახადის ამოღება პრობლემურია და ისედაც, ეკონომიკურ სარგებელს ნაკლები პერსპექტივა აქვს.ეკონომიკური და ფინანსური ექსპანსიით კრემლი, სავარაუდოდ, ცდილობს აფხაზეთის ამ შემთხვევაში ენერგო სფეროს იურიდიულ ინკორპორაციას მის სისტემაში, რომ მომავალში მას მოქმედების თავისუფლება ქონდეს, ხოლო კრიზისის შემთხვევაში ბრალი ადგილობრივ ელიტებზე გადაიტანოს. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ გადასახადების ამოღების გარეშე მაინც ნაკლებად სავარაუდოა, რუსულმა კოპანიებმა მუდმივად მოამარაგონ ელექტროენერგიით აფხაზეთის რეგიონი. მოსახლეობას მოუწევს საფასურის გადახდა, რასაც ის აბსოლუტურად მიუჩვეველია. არსებული სიტუაცია ოკუპირებული აფხაზეთის მოსახლეობას აიძულებს ეკონომიურად მოიხმარონ და აანაზღაურონ სწორედ “ენგურჰესის” მიერ გამომუშავებული ენერგია, რადგან უკვე ნათელია, რომ მათ მაინც მოუწევთ საფასურის გადახდა რუსული კომპანიებისთვის, რომელთა ტარიფი შეიძლება შეღავათიანი იყოს, მაგრამ ურჩევნიათ ადგილობრივი რესურსების მიერ წარმოებულ ენერგიაში თანხის გადახდა და რუსულ ენერგო რესურზებზე ნაკლებად დამოკიდებულება.თუმცა, გარდა საფასურის არგადახდისა, აფხაზეთის თვითგამოცხადებული ხელისუფლებისთვის თავს იჩენს სხვა სირთულეც, ენერგოსისტემის პრივატიზაციაზე საუბარმა საზოგადოების ნაწილში პროტესტი გამოიწვია. უკმაყოფილების მიზეზები ჩვენთვისაც კარგად ნაცნობია – ენერგოსისტემა სტრატეგიული დანიშნულებისაა და მისი პრივატიზაცია არასწორია. მოსახლეობაში ხშირად გაისმის ჩვენთვის საკმაოდ მტკივნეულად მოსასმენი ფრაზაც: „იმისთვის კი არ ვებრძოლეთ ქართველებს, რომ ჩვენი საკუთრება რუსეთს ჩაუვარდეს ხელში?“ მაგრამ, ალბათ სწორედ ეს დამოკიდებულება მეტ-ნაკლებად უშლის ხელს რუსეთის მიერ აფხაზეთის სრულად „ჩაყლაპვას“ და გვაძლევს საშუალებას ოკუპირებულ აფხაზურ მხარესთან მეტი შეხების წერტილები ვიპოვოთ დიალოგის შედეგიანად  განსავითარებლად, რომელსაც, მისი სწორად, ფრთხილად და ჭკვიანურად წარმართვის შემთხვევაში, შესაძლოა, ღირებული შედეგებიც მოჰყვეს დაახლოებისა და ინტეგრაციის კუთხით.თანამშრომლობის გაღრმავების შესაძლებლობადა რაში გამოიიხატება ეს შესაძლებლობა? რეგიონის ამჟამინდელი მდგომარეობა ძლიერ წააგავს 90-იანი წლების საქართველოს დანარჩენი ტერიტორიის სიტუაციას, როდესაც მოსახლეობის ნაწილს ეგრეთწოდებული „ლევი“ სადენი ჰქონდა სახლში გაყვანილი და არავინ იხდიდა ელექტროენერგიის საფასურს. ჩვენი გამოცდილების გაზიარება მათთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება, აღნიშნულ მოსაზრებას ეთანხმება „ენგურჰესის” დირექტორთა საბჭოს თავმჯდომარე ლევან მებონიაც, რომელიც აცხადებს, რომ არის თანამშრომლობაზე დაინტერესება და უფრო მეტიც: “ისინი აღნიშნულ საკითხში გვენდობიან, რადგან იციან, რომ მეტი გამოცდილება და ცოდნა გვაქვს”.გარდა ამისა, როგორც აღვნიშნეთ, ოკუპირებული აფხაზეთის ენერგოსისტემას პრობლემები აქვს პროფესიულ კადრებშიც, ენერგეტიკის დარგში ქართველ სპეციალისთებთან კომუნიკაცია მათთვის საინტერესო და სასარგებლო შეიძლება აღმოჩნდეს.საბედნიეროდ, იგრძნობა პოზიტიური ძვრები: 2016-2019 წლებში ჩატარდა კვლევა ენგურჰესზე სამმხრივი სამუშაო ჯგუფის ფარგლებში, რომელიც შვეიცარიის საგარეო საქმეთა ფედერალური დეპარტამენტის ადამიანის უსაფრთხოების განყოფილების მხარდაჭერით მიდინარეობდა და რომელშიც ერთად მუშაობდნენ როგორც ქართველი, ისე აფხაზი პროფესიონალები. ხსენებული კვლევის ანაგარიში ინგლისურ ენაზე შეგიძლიათ იხილოთ აქ.აღნიშნული პრეცედენტი გვაძლევს იმედს, რომ მომავალშიც შესაძლებელია მსგავსი სახით თანამშრომლობა, რამაც შეიძლება მნიშვნელოვანი როლი ითამაშოს ორი დაპირისპირებული მხარის მეტად დაახლოებაში, რომ აღარაფერი ვთქვათ, არსებული უმძიმესი პრობლემის უფრო შედეგიანად მოგვარებაზე.“ენგურჰესის” ტურისტული პოტენციალის როლი დიალოგის დაწყებაში2021 წლის ნოემბერში, „ენგურჰესის თაღოვანი კაშხალი მსოფლიო დონის ატრაქცია“ პროექტის პირველი ეტაპი ენერგეტიკის განვითარების ფონდმა და მისმა შვილობილმა კომპანიამ ენგურის ატრაქციამ დაიწყეს.იმავე წლის დეკემბერში კი „ენგურჰესის“ თაღოვანი კაშხალი ოფიციალურად „ევროპის საბჭოს, კულტურული მარშრუტების პროგრამის, ევროპის ინდუსტრიული მემკვიდრეობის მარშრუტის“ სერთიფიცირებული წევრი გახდა. ის საქართველოდან პირველი ობიექტია, რომელიც ხსენებულ მარშრუტში გაწევრიანდა.„ენგურჰესის“ კაშხლის ტურისტული მარშრუტის ხანგრძლივობა ორი საათია და ვიზიტორებს საშუალება აქვთ, დაათვალიერონ კაშხლის ხიდი, დისკური ფარების შენობა, გვირაბი, წყალსაცავის ფარების განყოფილება და სხვა საინტერესო ადგილები.ამ ეტაპზე ის გახსნილია მხოლოდ თბილისის კონტროლირებად ტერიტორიაზე. თუმცა ხსენებული კიდევ ერთი შესაძლებლობაა აფხაზურ მხარესთან თანამშრომლობის, ამჯერად ტურიზმის კუთხით, დასაწყისისთვის, თუნდაც აფხაზური მხრიდან ტურების მოწყობის სახით. აღნიშნულის თაობაზე, ნიკა ანთიძე, შპს “ენგური ატრაქციის” დირექტორთა საბჭოს თავმჯდომარე აცხადებს, რომ ნებისმიერს შეუძლია ტურში მონაწილეობა, მათ შორის  ოკუპირებული აფხაზური მხრიდან. ხოლო რაც შეეხება ერთობლივ ტურისტულ მარშრუტს, ასევე მოტივაციას საუბრის, დიალოგის დაწყების, აქ, მისი აზრით,  მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რამდებად წარმატებული იქნება ხსენებული პროექტი: “როდესაც კაშხალს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მივანიჭეთ, ოკუპირებულმა აფხაზურმა მხარემაც ზუსტად იგივე გააკეთა მათ მიერ კონტროლირებად ნაწილზე, რაც იმის მაჩვენებელია, რომ გვაკვირდებიან, რადგან იციან ამ კუთხით ჩვენ უფრო მეტი ცოდნა გვაქვს. აღნიშნული მნიშვნელოვნად წაახალისებს თანამშრომლობის სურვილს, მით უმეტეს, რომ ენგურჰესის მეორე ნაწილი, რომელიც ოკუპირებულ აფხაზურ მხარეს მდებარეობს, არანაკლებ სანახაობრივი და შთამბეჭდავია. “ენგურჰესს” აქვს ძალიან დიდი პოტენციალი დიალოგის დაწყების, მას შეუძლია ტურისტული თვალსაზრისითაც გარკვეული დიალოგის პლატფორმა გახდეს აფხაზურ მხარესთან.”მნიშვნელოვანია ქართული და აფხაზური მხარეების მიერ კონტროლირებადი ნაწილების ერთმანეთან ახლო მანძილზე მდებარეობა. აღნიშნული კარგი ხელშემწყობი ფაქტორია ერთობლივი ტურისტული მარშუტების განსახორციელებლად, რაც ასევე შექმნის დიალოგისთვის დამატებით პლატფორმას, შესაბამისად, აუცილებელია ამ კუთხითაც აქტიური მუშაობა.“ენგურჰესი” - ხიდი აფხაზეთთანროდესაც 2022 წლის აგვისტოში საქართველოს პრეზიდენტმა სამეგრელოს რეგიონში ვიზიტის ფარგლებში ,,ენგურჰესის“ თაღოვანი კაშხალი დაათვალიერა, განაცხადა: “„ენგურჰესს“ ჩვენი ქვეყნისთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, არა მხოლოდ როგორც ნაგებობასა და კაშხალს, ეს არის რეალურად, ჩვენი ნამდვილი ხიდი აფხაზეთთან, რამეთუ ერთობლივად იმართება და ეს ალბათ, ერთადერთი ასეთი, საერთო ეკონომიკური საქმიანობაა. ეს არის ის, რაც დღეს კიდევ გვაერთიანებს და რასაც ძალიან დიდი მომავალი აქვს”. სწორედ „ენგურჰესია“ უნიკალური თანამშრომლობის მაგალითი და მექანიზმი, რომელიც საომარი მოქმედებების დროსაც კი არ შეწყვეტილა, რადგან სარგებელი ორმხრივია: “ენგურჰესი” თანამშრომლობის ერთადერთი კარგი მაგალითია. ორივე მხარის ინტერესმა ეფექტური კომუნიკაცია შესაძლებელი გახდა. გვაჩვენებს, რომ ორმხრივი სურვილის შემთხვევაში, სავსებით შეიძლება ასეთი ეფექტური თანამშრომლობა დამყარდეს.აღნიშნული კიდევ ერთხელ ამტკიცებს, რომ მიმდინარე მოვლენების, რომელთა შორის შესაძლოა მიმდინარე წლის სექტემბრიდან რუსეთის მიერ რეგიონისთვის ფინანსური მხარდაჭერის შეწყვეტაც განვიხილოთ, სწორად და ჭკვიანურად გამოყენების შემთხვევაში, “ენგურჰესს” შეუძლია მნიშვნელოვანი დადებითი როლი შეასრულოს 30 წლიანი კონფლიქტის მშვიდობიანად მოგვარების საკითხში. კარგი იქნება თუ უფლებამოსილი და პასუხისმგებელი პირები არ გაუშვებენ ხელიდან ამ შესაძლებლობას და შეძლებენ დიალოგის ეფექტიანად და სასარგებლოდ წარმართვისთვის მის გამოყენებას.ავტორი: ნინო სამადაშვილი

სემეკთან არსებული ენერგეტიკის სასწავლო ცენტრის საბჭოს წევრი, სალომე ჯანელიძე ელექტროენერგეტიკულ სექტორში სიმძლავრის მექანიზმების შესახებ საუბრობს: „ელექტროსისტემის ოპერირების ფუნდამენტური პრინციპი მოთხოვნისა და მიწოდების მუდმივი თანხვედრაა. სხვა პროდუქტებისგან განსხვავებით, ელექტროენერგიის შენახვა სირთულესა და მაღალ ხარჯებთან არის დაკავშირებული. შესაბამისად, ელექტროენერგიის მოხმარება მისი გამომუშავებისთანავე უნდა მოხდეს. ამ ბალანსის დარღვევას შეიძლება ისეთი მძიმე შედეგები მოჰყვეს, როგორიცაა ელექტროსისტემის სრული ჩაქრობა და ინფრასტრუქტურისა და ელექტრომოწყობილობების დაზიანება, რასაც, თავის მხრივ, რთული ეკონომიკური და სოციალური ზეგავლენა აქვს. ელექტროსისტემაში ბალანსის შენარჩუნება დაელექტროენერგიის სტაბილური მიწოდება სისტემის ოპერატორების ფუნქციაა, თუმცა,ენერგეტიკულ ნაზავში განახლებადი ენერგიის მზარდი წილი მათ ახალ გამოწვევებს უქმნის. ერთ-ერთი ასეთი გამოწვევა წარმოების ცვალებადობაა:ელექტროენერგიას მზის პანელები გამოიმუშავებს მაშინ, როდესაც მზე ანათებს, ქარის ტურბინები კი - როდესაც ქარი ქრის. მზისა და ქარის ენერგიის წარმოების არაპროგნოზირებადობა იწვევს როგორც  წარმოების დეფიციტურ პერიოდებს, როდესაც ელექტროენერგიაზე მოთხოვნა აღემატება მიწოდებას, ისე -  ჭარბი წარმოებისპერიოდებს, რაც ელექტროსისტემის გადატვირთვას იწვევს. ამასთან, ელექტროსისტემის ოპერატორებისთვის გამოწვევას კიდევ უფრო ართულებს ის ფაქტი, რომ მზის ენერგიის ხელმისაწვდომობის პერიოდი, ხშირ შემთხვევაში, აცდენილია ელექტროენერგიაზე პიკური მოთხოვნის პერიოდს.ეკონომიკური თეორიის თანახმად, ელექტროენერგიის ფასი ყველაზე ეფექტურიმექანიზმია მიწოდებისა და მოთხოვნისდასაბალანსებლად. დერეგულირებულ ბაზრებზეელექტროენერგიის ფასები განისაზღვრებარეალურ დროში არსებული მოთხოვნა-მიწოდებისსაფუძველზე. ელექტროენერგიაზე პიკურიმოთხოვნისა და არასაკმარისი მიწოდებისპერიოდებში ელექტროენერგიის ფასი მკვეთრადიზრდება, რასაც პიკური ფასდადება ეწოდება.მაღალი ფასი, თავის მხრივ, სიგნალს აწვდისმომხმარებელს, რომ შეამციროსელექტროენერგიის მოხმარება და ამგვარად ხელსუწყობს სისტემის დაბალანსებასმარეგულირებლების ჩარევის გარეშე. ამავდროულად, პიკური ფასდადებამნიშვნელოვანი ინდიკატორია ინვესტორებისთვის. ელექტროენერგიის დღით ადრე ბაზრებზე ფასი, ჩვეულებრივ, ვერ უზრუნველყოფს კაპიტალურიდანახარჯების ანაზღაურებას იმელექტროსადგურებისთვის, რომლებსაც შედარებით მაღალი ზღვრული დანახარჯები აქვთ. სწორედ პიკური ფასები აძლევს საშუალებას ისეთმწარმოებლებს, რომლებსაც მაღალი ზღვრულიდანახარჯები აქვთ, დაფარონ კაპიტალურიდანახარჯები. პიკური ფასდადების მაგალითიატეხასის 2021 წლის კრიზისი, როდესაც ერთი მეგავატ-საათი ელექტროენერგიის ფასი ოთხიდღის განმავლობაში 9,000 აშშ დოლარი იყო.მიუხედავად პიკური ფასდადების ეფექტურობისა, მას უარყოფითი მხარეებიც აქვს. ელექტროენერგიაზე ფასების მკვეთრ ზრდას, თუნდაც მოკლე პერიოდით, შესაძლოა მოჰყვეს მძიმე პოლიტიკური და ეკონომიკური შედეგები. სისტემის სტაბილურობის უზრუნველყოფისა და ელექტროსისტემის სრული ჩაქრობის თავიდან ასარიდებლად, ბევრი ქვეყნისთვის პიკური ფასდადების უფრო მისაღები ალტერნატივა სიმძლავრის მექანიზმებია. განსხვავებით ენერგიის ბაზრებისგან, სადაც ელექტროენერგიის მწარმოებლები ანაზღაურებას იღებენ გამომუშავებული ელექტროენერგიისთვის, სიმძლავრის ბაზრებზე მწარმოებლებს ასევე აუნაზღაურდებათ ხელმისაწვდომი სიმძლავრე, რომელიც, შეიძლება, საჭიროების შემთხვევაში, გამოყენებულ იქნეს ელექტროენერგიის საწარმოებლად. შედეგად, სისტემის ოპერატორს ყოველთვის მიუწვდება ხელი გარანტირებულ სიმძლავრეზე პიკური დატვირთვის დასაკმაყოფილებლად.სიმძლავრის მექანიზმების ყველაზე გავრცელებული სახეებია სიმძლავრის ბაზრები და  სტრატეგიული რეზერვები. სიმძლავრის ბაზარი გულისხმობს სისტემის ოპერატორის მიერ ცენტრალური აუქციონის ჩატარებას წინასწარ განსაზღვრული ოდენობის სიმძლავრის შესასყიდად. ელექტროენერგიის მიმწოდებლების აუქციონზე განათავსებენ წინადადებებს, გამარჯვებულები კი იღებენ სტაბილურ შემოსავალს შეთავაზებული სიმძლავრისთვის. რაც შეეხება სტრატეგიულ რეზერვებს, წინასწარ განსაზღვრულ სიმძლავრეზე ფორმდება ხელშეკრულებები სისტემის ოპერატორსა და ელექტროენერგიის მწარმოებლებს შორის. სტრატეგიული რეზერვების ამოქმედება ხდება იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს წარმოების დეფიციტი ან ორგანიზებულ ბაზრებზე ენერგიის ფასი გარკვეულ ზღვარს სცდება.სიმძლავრის მექანიზმების ამოქმედებისშესაძლებლობა გათვალისწინებულია ევროკავშირის კანონმდებლობითაც, რომლებიც საშუალებას აძლევს წევრ ქვეყნებს, თავად განსაზღვრონ სიმძლავრის მექანიზმების აუცილებლობა რესურსების ადეკვატურობის შეფასების საფუძველზე, რომელიც ხორციელდება როგორც ევროპის მასშტაბით, ასევე - ეროვნულ დონეზე. თუმცა, რადგან სიმძლავრის მექანიზმი წარმოადგენს ბაზრების ფუნქციონირებაში ხელოვნურ ჩარევას, მიიჩნევა, რომ იგი ხელს უშლის კონკურენციის განვითარებას და ბაზარზე ახალი მოთამაშეების შესვლას. ამიტომ, 2019 წელსევროკავშირში მიღებული „სუფთა ენერგიის პაკეტით“ განისაზღვრა, რომ ევროკავშირში სიმძლავრის მექანიზმები წარმოადგენს დროებით ღონისძიებას რესურსების ადეკვატური დონის უზრუნველსაყოფად და მათი გამოყენება დასაშვებია ბოლო ალტერნატივის სახით, თუ საბაზრო ღონისძიებების განხორციელება არ არის საკმარისი ადეკვატურობის პრობლემების გადასაჭრელად. სიმძლავრის მექანიზმის შემოღებამდე, წევრ ქვეყნებს აქვთ გარკვეული ზომების მიღების ვალდებულება. კერძოდ, წევრმა ქვეყნებმა უნდა შეაფასონ ის მოქმედი რეგულაციები, რომლებიც ამახინჯებს ბაზარს და ხელს უწყობს არასაკმარისი სიმძლავრის ხელმისაწვდომობის რისკს. ამასთან, ენერგეტიკული ტრანზიციის მიზნებიდანგამომდინარე, ევროკავშირის რეგულაციებით გათვალისწინებულია ნახშირორჟანგის ემისიების ლიმიტი, რომელსაც შეიძლება აფრქვევდეს სიმძლავრის მექანიზმში მონაწილე ელექტროენერგიის მწარმოებელი.ევროპული მიდგომა გარკვეულწილად შეიცვალა 2022 წლის ენერგეტიკული კრიზისის შემდგომ განხორციელებული ელექტროენერგიის ბაზრის რეფორმით და სიმძლავრის მექანიზმები, ნაცვლად ბოლო ალტერნატივის მექანიზმისა, გახდა ელექტროენერგიის ბაზრის სტრუქტურული ელემენტი. ამასთან, ახალი რეგულაცია ყურადღებას ამახვილებს წიაღისეულ საწვავზე მომუშავე ელექტროსადგურების ნაცვლადმოქნილობის ისეთი საშუალებების გამოყენებაზე, როგორიცაა მოთხოვნის მართვა და ელექტროენერგიის შენახვა. მოთხოვნის მართვა გულისხმობს მომხმარებლების მიერ ელექტროენერგიის მოხმარების შემცირებას ან გაზრდას სისტემის საჭიროებისამებრ,გარკვეული ფინანსური სარგებლის სანაცვლოდ. მოთხოვნის მართვის მექანიზმი სიმძლავრის მექანიზმზე უკეთესად ასახავს მომხმარებელთა საჭიროებებს და ხელს უწყობს ბაზრის ეფექტიანობას. მოთხოვნის მართვისთვის განსაკუთრებულად ეფექტურია ისეთიაგრეგირებული რესურსების გამოყენება როგორიცაა ელექტროტრანსპორტი, გათბობისა და გაგრილების სისტემები და საყოფაცხოვრებო ტექნიკა, რომელთა ჩართვა-გამორთვა შესაძლებელია დისტანციურად, სისტემის საჭიროების შესაბამისად. თუმცა, აღნიშნული პოტენციალის ასათვისებლად აუცილებელიაროგორც სათანადო ტექნიკური უზრუნველყოფა,როგორიცაა „ჭკვიანი“ ტექნიკა და მრიცხველები, ისე - ფინანსური წახალისების მექანიზმების სწორად შემუშავება, რათა მომხმარებლებმა საჭიროების გარეშე არ გაზარდონ თავიანთი მოხმარება, შემცირების სანაცვლოდ ანაზღაურების მისაღებად.სიმძლავრის მექანიზმებისადმი ევროკავშირის მიდგომის ბოლოდროინდელი ცვლილება ასახავს სისტემის სტაბილურობისა და ეფექტიანობის მნიშვნელობას თანამედროვე ენერგეტიკულ ლანდშაფტში. ენერგეტიკული ტრანზიციის პირობებში საიმედო, მდგრადი და ხარჯეფექტიანი ელექტროსისტემის ფუნქციონირებისთვისაუცილებელია ისეთი მდგრადი ღონისძიებებისგანხორციელება, როგორიცაა საბაზრო მექანიზმები და მოქნილობის მომსახურებები“.

საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის თავმჯდომარის, დავით ნარმანიას განცხადებით, უახლოეს მომავალში არც ელექტროენერგიის და არც ბუნებრივი აირის ტარიფის გაზრდა მოსალოდნელი არაა.როგორც დავით ნარმანია აღნიშნავს, უახლოეს პერიოდში არსებული ტარიფი შენარჩუნდება.„კომისიამ გასული წლის ბოლოს ელექტროენერგიის ტარიფი დაადგინა, 3 თეთრით შეამცირა. უახლოეს პერიოდში შემცირებული ტარიფის შენარჩუნება მოხდება. ამდენად, ელექტროენერგეტიკის სექტორში ტარიფის რაიმე ფორმით ზრდა მოსალოდნელი არ არის. ჩვენ ბუნებრივი გაზის სექტორშიც გრძელვადიანი ტარიფი დავადგინეთ, შესაბამისად, უახლოეს მომავალში ბუნებრივი გაზის ნაწილშიც ტარიფის რაიმე ფორმით ზრდა მოსალოდნელი არაა”. - აცხადებს დავით ნარმანია.

„ენერგეტიკის სექტორში საინვესტიციო აქტივობა მაღალია, რასაც ხელი სწორმა პოლიტიკამ შეუწყო“ - ამის შესახებ სემეკის თავმჯდომარემ განაცხადა. ნარმანიას თქმით, სექტორში ინვესტიციების განხორციელება დაბალ რისკებთან ასოცირდება, რის გამოც ფინანსებზე ხელმისაწვდომობა იზრდება, ეს ყველაფერი კი ენერგიის გენერირების ახალი ობიექტების განვითარებას უზრუნველყოფს.“საქართველოში საინვესტიციო გარემო ლიბერალურია, რადგან აქ ინვესტორს ხვდება დაბალი გადასახადები, მარტივი ადმინისტრაციული პროცედურები და ნაკლები წნეხი. აქედან გამომდინარე, ენერგეტიკის სექტორში საინვესტიციო აქტივობა საკმაოდ მაღალია. თუ ჩვენ უკანასკნელ წლებს ავიღებთ, გენერაციის სექტორში ძალიან ბევრი პროექტის განხორციელება დაიწყო, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც მთავრობამ ხელშემწყობი გარანტირებული ფასის მექანიზმი დაამტკიცა, რომლის მიხედვითაც, მთავრობა საშუალო ფასამდე  უვსებს ინვესტორს თანხას.შესაბამისად ინვესტორი გარანტირებულია, რომ მიიღებს კონკრეტულ თანხას მის მიერ გამომუშავებულ კვ/სთ ენერგიაზე. ამას ემატება ისიც, რომ ინვესტორის უკან დგას საფინანსო სექტორი. როდესაც საფინანსო სექტორი ხედავს, რომ ინვესტიციებიდან შემოსავალი გარანტირებულია, იგი უფრო აქტიურად გასცემს სესხებს პროექტებზე, რადგან გაცემულ სესხზე რისკი დაბალია“. - აცხადებს დავით ნარმანია.სემეკის თავმჯდომარე ასევე აცხადებს, რომ საინვესტიციო გარემოს კუთხით ენერგეტიკის სექტორში ხელის შემშლელი ფაქტორები არ არსებობს. მისივე თქმით, ერთადერთ რაც პროექტების განხორციელებას აფერხებს საზოგადოების ცალკეული ჯგუფების მხრიდან მომდინარე პროტესტებია.„ინვესტიციების დეფიციტი ჩვენთან ნამდვილად არ არსებობს. ერთადერთი, რაც ცალკეული ობიექტების განვითარებას უშლის ხელს არის გარკვეული საზოგადოებრივი ჯგუფების პროტესტი. ხანდახან  ეს ხდება მიზანმიმართულად, რათა კონკრეტული ობიექტების განვითარებას ხელი შეეშალოს. ამ ყველაფრის ფონზე ინვესტორი ყოველთვის კითხულობს, ამა თუ იმ ტერიტორიაზე პროექტის განვითარებას ხომ არ შეაფერხებს მოსახლეობა. დანარჩენს რაც შეეხება, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ენერგეტიკის სექტორში საინვესტიციო გარემოს ხელს არაფერი უშლის". - განაცხადა სემეკის თავმჯდომარემ.

ექსპერტი ელექტონული ქსელების საკითხებში კოტე წერეთელი EnergyNews-სთან სემეკის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას აფასებს, რომელიც ელექტროენერგიის გამანაწილებელი ქსელების ტექნიკური ინსპექტირების დაწყებას გულისხმობს. როგორც კოტე წერეთელი აცხადებს, ქსელის გამართული და ხარისხიანი მუშაობა აუცილებელია იმისათვის, რათა მომხმარებელს ხარისხიანად და უწყვეტად მიეწოდოს ელექტროენერგია.„გამანაწილებელი ქსელების მნიშვნელობა ძალიან დიდია ჩვენი ელექტროენერგიით მომარაგებისთვის. სწორედ გამართული ქსელები უზრუნველყოფს საიმედო მომარაგებას, ამიტომ მას სჭირდება დიდი ყურადღების მიქცევა და მუდმივი კონტროლი. გარდა ამისა, მომარაგებას სჭირდება ენერგიის მაღალი ხარისხი, და მისი ცვალებადობა არ უნდა ხდებოდეს, რადგან ძაბვა 5%-ზე ნაკლებ დონეზე არ უნდა დავარდეს. განსაკუთრებით ყურადღება უნდა მიექცეს დაბალი ძაბვის ქსელებს. ის ქსელები, რომლებიც რაიონებს ენერგიით კვებავენ მათ სჭირდებათ კონტროლი“. - აცხადებს კოტე წერეთელი.კოტე წერეთელი ასევე აღნიშნავს, რომ უშუალოდ სემეკის მხრიდან ინსპექტირების დაწყება სწორი ნაბიჯია.„სემეკის გადაწყვეტილება, რომელიც გულისხმობს გამანაწილებელი ქსელების ინსპექტირებას მნიშვნელოვანია, რადგან მათ ზემოდან აუცილებლად სჭირდებათ კონტროლი. ახლა სემეკი არის ყველაზე შესაბამისი იმისათვის, რათა ეს ფუნქცია აიღოს და უზრუნველყოს გამანაწილებელი ქსელების ხარისხიანი ფუნქციონირება“. - აღნიშნავს კოტე წერეთელი.ინფორმაციისთვის, აქამდე სემეკი, გამანაწილებელი კომპანიების მიერ შესრულებული ტექნიკური სამუშაოების შეფასების დროს ეყრდნობოდა დამოუკიდებელი ინსპექტირების აკრედიტებული კომპანიების აუდიტს. თუმცა, ერთ-ერთი ასეთი დამოუკიდებელი კომპანიის მიერ წარმოდგენილი დასკვნის გადამოწმების შედეგად დადგინდა, რომ აუდიტი არ აღწერდა  რეალურ სურათს და მოიცავდა უხეშ უზუსტობებს, არ ასახავდა კონკრეტულ ობიექტზე არსებულ ხარვეზებს, რომლებიც შესაძლოა ყოფილიყო სიცოცხლისთვის საფრთხის შემქმნელი. სწორედ ეს გახდა მიზეზი იმისა, რომ მარეგულირებელმა კომისიამ თავად დაიწყო ქსელების ინსპექტირების პროცესი.

​ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების სექტორებში მომხმარებელთა ინტერესების საზოგადოებრივი დამცველის მოვალეობის შემსრულებელმა, ნინო გულეიშვილმა საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნულიკომისიის (სემეკ) გადაწყვეტილება - ელექტროენერგიის გამანაწილებელი ქსელების ტექნიკური ინსპექტირების შესახებ დადებითად შეაფასა. საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელმა ეროვნულმა კომისიამ (სემეკ) ელექტროენერგიის გამანაწილებელი ქსელებისტექნიკური ინსპექტირება დაიწყო, რაც გულისხმობსსემეკის სპეციალური ჯგუფის მიერ გამანაწილებელიქსელების ადგილზე შემოწმებას და მდგომარეობისშეფასებას. დარღვევების გამოვლენის შემთხვევაშიკომპანიებს გამოსასწორებელი ვადები დაუწესდებათ, რომელთა შესრულება სავალდებულო იქნება. ნინო გულეიშვილის თქმით, მომხმარებელთა ინტერესების საზოგადოებრივი დამცველის სამსახურმა მომხმარებელთა მომართვების საფუძველზეელექტროენერგიის გამანაწილებელი ქსელების ტექნიკური მდგომარეობის შესახებ მოკვლევა ჩაატარა. „ბოლო პერიოდში ენერგოომბუდსმენის სამსახურში მომსახურების კომერციული ხარისხის სტანდარტების დარღვევის ფაქტებთან დაკავშირებით მოქალაქეთა მომართვიანობა გაიზარდა. კერძოდ, მოქალაქეები საზოგადოებრივი დამცველის სამსახურში შემოტანილ განცხადებებში აღნიშნავენ, რომ გაზრდილია ელექტროენერგიის არაგეგმიური წყვეტები, ადგილი აქვს ელექტროენერგიის ძაბვის ცვალებადობას, ძაბვის ხარისხი არ შეესაბამება სტანდარტებს და სხვა. საკითხის მოკვლევის შედეგად გამოიკვეთა ქსელების გაუმართაობისა და ამორტიზებული ინფრასტრუქტურის პრობლემა. სემეკის გადაწყვეტილება გამანაწილებელი ქსელების ტექნიკურ ინსპექტირებასთან დაკავშირებითდააჩქარებს არსებული პრობლემების მოგვარებას. გვაქვს მოლოდინი, რომ სემეკის ჩართულობით მოკლე დროში მოხდება მიწოდების ხარისხისა და საიმედოობის გაუმჯობესება  , - აღნიშნა ნინო გულეიშვილმა. მომხმარებელთა ინტერესების საზოგადოებრივი დამცველის სამსახური მიმართავს მომხმარებლებს კომუნალური კომპანიების მხრიდან მომსახურების კომერციული ხარისხის დარღვევის შემთხვევაში მიმართონ ენერგოომბუდსმენის სამსახურს თბილისში მისამართზე:  ა. მიცკევიჩის ქ. 27ბ, ან დაუკავშირდნენ ტელეფონის ნომერზე: (032) 242 01 90.ასევე, მოქალაქეებს საშუალება აქვთ დაუკავშირდნენ რეგიონებში ენერგოომბუდსმენის წარმომადგენლობებს. დეტალური ინფორმაცია გამოქვეყნებულია მომხმარებელთა ინტერესების საზოგადოებრივი დამცველის სამსახურის ვებ-გვერდზე: www.pdci.org

სემეკმა ელექტროენერგიის გამანაწილებელი ქსელების ტექნიკური ინსპექტირება დაიწყო. აღნიშნული პროცესი გულისხმობს სემეკის სპეციალური ჯგუფის მიერ გამანაწილებელი ქსელების ადგილზე შემოწმებას და მდგომარეობის შეფასებას. დარღვევების გამოვლენის შემთხვევაში კომპანიებს გამოსასწორებელი ვადები დაუწესდებათ, რომელთა შესრულება სავალდებულო იქნება.კომისიის ამ გადაწყვეტილებას მომხმარებელთა ინტერესების დამცველი ნინო გულეიშვილი დადებითად და დროულ ნაბიჯად აფასებს. EnergyNews-თან საუბრისას ნინო გულეიშვილი აღნიშნავს, რომ მოსახლეობისთვის მნიშვნელოვან პრობლემას გამანაწილებელი კომპანიების მხრიდან ელექტროენერგიის უხარისხო მიწოდება წარმოადგენს, რის გამოც ხშირია საჩივრები, განსაკუთრებით კი რეგიონებში.“ვფიქრობ სემეკის მხრიდან ტექინსპექტირების დაწყება დროული და კარგი ნაბიჯია. ჩვენ სამსახურში შემოსული ბევრი საჩივარი და განცხადება სწორედ ელექტროენერგიის უხარისხობასთან დაკავშირებულ პრობლემას ეხება.  მომხმარებლები ხშირად მოგვმართავენ  ძაბვის ცვალებადობის პრობლემასთან დაკავშირებით, მიუთითებენ ენერგიის უხარისხო და არასტაბილურ მიწოდებას.  ასევე პრეტენზიები შემოდის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებით, განსაკუთრებით რეგიონებიდან, სადაც მოხდა რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც უხარისხოდ განხორციელებულმა სამუშაოებმა პირუტყვის გარდაცვალებაც გამოიწვია. ჩვენი მხრიდან დავიწყეთ რეგიონების შემოწმება, რამდენიმე ადგილას ჩასვლის შემდეგ კი დავრწმუნდით, რომ ქსელის მდგომარეობა ზოგიერთ ადგილას საგანგაშო იყო. ყველაფერ ეს კი მიუთითებს, რომ ადგილი აქვს კომპანიების მხრიდან უხარისხოდ ან არასწორად შესრულებულ სამუშაოებს“. - აცხადებს ნინო გულეიშვილი.მომხმარებელთა ინტერესების დამცველი აღნიშნავს, რომ სემეკის აღნიშნული გადაწყვეტილება ხელს შეუწყობს ელექტროენერგიის ხარისხიან და უსაფრთხო მიწოდებას მომხმარებლებისთვის, რაც არსებულ პრობლემებს გადაჭრის.„სემეკის გადაწყვეტილება ტექინსპექტირების დაწყებასთან დაკავშირებით დადებითად უნდა აისახოს არსებულ მდგომარეობაზე, რადგან  კომისიის მხრიდან მონიტორინგის დაწყება ნიშნავს იმას, რომ კომპანიები უფრო ხარისხიანად და კვალიფიციურად განახორციელებენ პროექტებს. საბოლოო ჯამში, მათ მიერ შესრულებული სამუშაოები სტანდარტებთან  შესაბამისობაში უფრო მეტად მოვა, ვიდრე აქამდე იყო და გამოიწვევს მოსახლეობის უწყვეტ და უსაფრთხო მომარაგებას ელექტროენერგიით“. - აღნიშნა ნინო გულეიშვილმა.ნინო გულეიშვილი ასევე აღნიშნავს, რომ სემეკის მხრიდან გამანაწილებელი ქსელების ტექინსპექტირება არა მხოლოდ ხარისხს გააუმჯობესებს, არამედ ხელს შეუწყობს კომპანიების მხრიდან აღებული საინვესტიციო ვალდებულებების დროულად შესრულებას.„აღნიშნული მონიტორინგის ჩატარება თავიდან ბოლომდე უზრუნველყოფს, რომ კომპანიებმა არა მხოლოდ შეასრულონ თავიანთი საინვესტიციო ვალდებულებები ხარისხიანად, არამედ  ეს პროცესი განხორციელდეს და დასრულდეს მითითებულ დროში“. - განაცხადა ნინო გულეიშვილმა.

საქართველოში ჰიდროპროექტების განვითარებაში ბევრი გამოწვევაა - ამის შესახებ „ბიზნესპარტნიორთან“ ინჟინერიის იტალიური კომპანია Frosio Next-ის ბიზნესის განვითარების მენეჯერი დავიდე კაზაგო საუბრობს.მისი თქმით, გამოწვევებს შორისაა მაღალი ღირებულების ინვესტიციებს მოზიდვა, გარემოსდაცვითი და სოციალური საკითხები, რასაც უარყოფითი გავლენა აქვს ახალი ჰიდროპროექტების მშენებლობაზე.„მეორე მხრივ, ძალიან მნიშვნელოვანია გავიგოთ, თუ რამხელაა ის სარგებელი, რაც ამ ტიპის პროექტებს შეუძლიათ მოიტანონ. ჩვენ ვზრდით წარმოებული ენერგიის მოცულობებს ქვეყანაში და ამით ვაუმჯობესებთ ადგილობრივი მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხსაც, რომლებიც ხშირად, ძირითადი გამანაწილებელი ქსელის მიღმა არიან დარჩენილი.გამანაწილებელი ქსელი კიდევ ერთი გამოწვევაა. მნიშვნელოვანია, რომ გვქონდეს ჰესები, მაგრამ ამავდროულად გვქონდეს მათ მიერ წარმოებული ელექტროენერგიის გამანაწილებელი ძლიერი ქსელი, რომლის განვითარება, მისასვლელი გზების მოწყობა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც თავად ჰიდროპროექტების განვითარება” - ამბობს დავიდე კაზაგო.მისივე ცნობით, Frosio Next კომპანიაა, რომელიც საქართველოს ჰიდრო ენერგეტიკულ სექტორს აწვდის საინჟინრო მომსახურებას და დიზაინს საწყის ეტაპზე, ასევე, ჰიდროენერგეტიკული პროექტების დეტალურ დიზაინს, გარემოსდაცვით მომსახურებას და ჰიდროპროექტების მენეჯმენტს.„ეს მიმართულებები ქვეყანაში აუთვისებელია და დიდი პოტენციალი აქვს. ასევე, არსებული ბუნებრივი რესურსები და პირობები აქ ძალიან ღირებულია. იტალიაში ჩვენ უკვე შევიძინეთ ამ მიმართულებებით ყველა საჭირო გამოცდილება 40 წლიანი მუშაობის განმავლობაში, საქართველოს ბაზარზე კი 2018 წლიდან ვართ და გვსურს, ამ ბაზარზე ჩვენი პოზიციები გავაფართოოთ. გვინდა ბაზარს მივაწოდოთ ხარისხიანი კონსალტინგი, რათა ეს სფერო კიდევ უფრო მეტად განვითარდეს“ - ამბობს დავიდე კაზაგო „ბიზნესპარტნიორთან“.მისივე ცნობით, Frosio Next-ს საქართველოში რამდენიმე მცირე პროექტს მართავს. მათ შორისაა ისეთი ჰესები, როგორიცაა „შატილი“, „ლუხრა“, „ახიელი“, „ხევი“ და სხვა. კომპანიის წარმომადგენლის თქმით, მათი სურვილია უფრო დიდი სიმძლავრის პროექტებისკენ გადაინაცვლონ, რაც საქართველოს ჰიდროენერგეტიკული ბაზრისთვის უფრო დამახასიათებელია.bp.ge 

განახლებად ენერგიაზე გადასვლა აუცილებელიამდგრადი მომავლის მისაღწევად. ამ მიმართულებით დაგეგმილი სხვადასხვა ღონისძიებებიდან ერთ-ერთი, ენერგეტიკული გაერთიანებების ფორმირება,გულისხმობს მოქალაქეთა ჩართულობის გზით მდგრადი განვითარების მიზნების მიღწევას. ამგვარი ტიპის მოქალაქეთა გაერთიანებაზე დაფუძნებულიორგანიზაციები ხელს უწყობენ ადგილობრივიენერგიის წარმოებას, აუმჯობესებენ ენერგეტიკულუსაფრთხოებას და ხელს უწყობენ გარემოსმდგრადობას და კლიმატის ცვლილების შერბილებას. თუმცა, ენერგეტიკული გაერთიანებების ფართოდ გავრცელებისთვის საჭიროა არაერთი ბარიერისა თუ გამოწვევის დაძლევა. მაგალითისთვის,  ევროკავშირის სამიზნე მაჩვენებელი, რომშეამციროს ემისიების დონე 2030 წელს 50%-მდე და 2050 წლისათვის 100%-მდე 1990 წლის ემისიების დონესთან შედარებით, ძირითადად მიიღწევა მოქალაქეთა გაერთიანებაზე დაფუძნებული ორგანიზაციების - ენერგეტიკული გაერთიანებების გაძლიერებით და ხელშეწყობით და შესაბამისი საბაზრო მექანიზმების ჩამოყალიბებით.წინამდებარე სტატიაში განხილულია ამგვარი ბარიერები და წარმოადგენილია საკვანძო ხელშემწყობი ფაქტორები საქართველოში ენერგეტიკული გაერთიანებების წარმატებით განხორციელებისთვის: ბარიერები: ფინანსებზე წვდომა: ენერგეტიკული გაერთიანებების ჩამოყალიბების ერთ-ერთი ყველაზემნიშვნელოვანი ბარიერია საწყისი კაპიტალისმაღალი ღირებულება. განახლებადი ენერგიისინფრასტრუქტურის შექმნა, როგორიცაა მზისპანელები, ქარის ტურბინები, ჰიდროენერგიაზე ან ბიომასაზე მომუშავე სადგურები, საჭიროებს მნიშვნელოვან საწყისს კაპიტალს.  ტრადიციულიფინანსური ინსტიტუტები ხშირად განიხილავენენერგეტიკული გაერთიანებების პროექტებს, როგორცმაღალი რისკის შემცველ ბიზნესს, რაც ართულებსამგვარი პროექტების სესხით უზრუნველყოფას ანინვესტორების მოზიდვას.აღნიშნული ბარიერის შესამცირებლად სხვა ღონისძიებებთან ერთად შეიძლება განიხილებოდესროგორც ფინანსური ინსტიტუტების ცნობიერების ამაღლება, ისე ენერგეტიკული გაერთიანებებისდაფინანსების ხელშეწყობის სახელმწიფო პოლიტიკა განვითარება.მარეგულირებელი ჩარჩო: მარეგულირებელგარემოს შეუძლია მნიშვნელოვანი გამოწვევებიშეუქმნას ენერგეტიკულ გაერთიანებებს. ბევრქვეყანაში არსებული ენერგეტიკული პოლიტიკაგანკუთვნილია დიდი, ცენტრალიზებულიკომუნალური კომპანიებისთვის, რაც ქმნისდაბრკოლებებს პატარა, დეცენტრალიზებულიენერგეტიკული გაერთიანებებისთვის. მხარდამჭერიკანონმდებლობის ნაკლებობამ, როგორიცაახელსაყრელი ტარიფები, ნეტო-აღრიცხვის პოლიტიკაან გამარტივებული ნებართვების გაცემის პროცესები, შეიძლება ხელი შეუშალოს ენერგეტიკულ გაერთიანებებს საინვესტიციო გადაწყვეტილების მიღებაში.  საქართველოში ამ ეტაპზე მოქმედებს ნეტო აღრიცხვის პროგრამ, თუმცა კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ენერგეტიკულ გაერთიანებებს ცნებას და შესაბამისად ენერგეტიკული გაერთიანებების ენერგეტიკულ ბაზარზე ფუნქიონირებისათვის საჭირო პროცედურებს.ამასთან მოქმედი კანონმდებლობით შეუძლებელია ენერგეტიკული გაერთიანების ორგანიზაციული სტრუქტურის განსაზღვრა, რომელიც საშუალებას მისცემს კომპანიას ეფექტურად განახორციელოს ერთობრლივი ქმედებები ენერგეტიკის სექტორში.აღნიშნული ბარიერის შესამცირებლადმნიშვნელოვანია დროულად მოხდეს მე-4 ენერგეტიკული პაკეტის შესაბამისი დირექტივების გადმოტანა ქარულ კანონმდებლობაში. ტექნიკური ბარიერები.  განახლებადი ენერგიისსისტემების და ინფრასტრუქტურის შექმნა, შენარჩუნება და მისი ეფექტიანი მართვა მოითხოვსტექნიკურ ცოდნას და სპეციალიზირებულ გამოციდლებას. ენერგეტიკულ გაერთიანებებსშეიძლება შეექმნათ გამოწვევები, რომლებიცდაკავშირებულია განახლებადი რესურსების ათვისების სწორი ტექნიკურ გადაწყვეტასთან, ქსელში ინტეგრაციასთან, ენერგიის შენახვასთან და შემნილი ინფრასტრუქტურის საიმედო მართვასთან. ბევრ ენერგეტიკულ გაერთიანებას არ გააჩნიატექნიკური ცოდნა განახლებადი ენერგიისსისტემების დიზაინის, დამონტაჟების დაოპერირირების საკითხებში, რაც მოითხოვს გარეექსპერტების ან ორგანიზაციების დაქირავებას.შესაბამისად, მნიშვნელოვანი ტექნიკური ცოდნის გასაღრმავებლად შესაბამისი სასწავლო პროგრამების დანერგვა როგორც სკოლებსა და უნივერსიტეტებში, ისე პროფესიულ საგანმანათლებლო დაწესებულებებში.სოციალური ბარიერები. სხვადასხვა თემების სოციალურმა თავისებურებებმა შეიძლება უარყოფითი გავლენა იქონიოს ენერგეტიკული გაერთიანებების შექმნაზე. კონსენსუსის მიღწევა დასაზოგადოების წევრებს შორის აქტიურიჩართულობის უზრუნველყოფა არაერთ რეგიონში წარმოადგენს გამოწვევას. სხვადასხვა ინტერესებმა, პრიორიტეტებმა და ვალდებულების გადანაწილებისდონემ შეიძლება გამოიწვიოს კონფლიქტები და შესაბამისად პროექტის განხორციელებისშეფერხება. ცნობიერების დონის ამაღლება დასაზოგადოების განათლება ენერგეტიკული გაერთიანებების უპირატესობებსა დაფუნქციონირების თავისებურებებზე გადამწყვეტიაწარმატებისთის. სოციალური ბარიერების გადალახვამოითხოვს ეფექტურ კომუნიკაციას, საზოგადოებისჩართულობას და ლიდერობას. ხელშემწყობი ფაქტორებიფინანსური მხარდაჭერა და წახალისება: მთავრობებს, არაკომერციულ ორგანიზაციებს დაკერძო ინვესტორებს შეუძლიათ მნიშვნელოვანიროლი შეასრულონ გრანტების, სუბსიდიების, დაბალპროცენტიანი სესხების და საგადასახადოშეღავათების გაცემით საზოგენერგეტიკული გაერთიანებების პროექტებისთვის. დაფინანსებისინოვაციური მოდელები (მაგ. Crowdfunding) ასევე შეიძლება დაეხმაროს ადგილობრივი ინვესტიციებისმობილიზებას. ფინანსური მექანიზმებისჩამოყალიბება საქართველოში, რომლებიცაღიარებენ ენერგეტიკული გაერთიანებებისგრძელვადიან ეკონომიკურ, სოციალურ დაგარემოსდაცვით სარგებელს, აუცილებელიადაფინანსების მოზიდვისა და ფინანსური რისკებისშესამცირებლად. მხარდამჭერი პოლიტიკა და მარეგულირებელი ჩარჩო: დამხმარე პოლიტიკისა და მარეგულირებელი ჩარჩოს შექმნა საკვანძოა ენერგეტიკული გაერთიანებების განვითარებისთვის. სახელმწიფოსშეუძლია ხელი შეუწყოს ენერგეტიკული გაერთიანებების ფართოდ გავრცელებას შესაბმისიკანონმდებლობის მიღებით, როგორიცაა გამარტივებული ნებართვების პროცესები, ქსელზე მიერთების პროცედურები და ნეტო-აღრიცხვის პოლიტიკა. მკაფიო და თანმიმდევრული რეგულაციების დაწესება, რომელიც პასუხობს ენერგეტიკული გაერთიანებების უნიკალურ საჭიროებებსა და გამოწვევებს, შეუძლიაუზრუნველყოს სამართლებრივი დარწმუნება და წაახალისოს ინვესტიციები. პოლიტიკის განმახორციელებელს, მარეგულირებელ ორგანოსა და ენერგეტიკულ გაერთიანებებს შორის თანამშრომლობა აუცილებელია ეფექტური და ინკლუზიური ენერგეტიკული პოლიტიკის შემუშავებისთვის. ტექნიკური დახმარება და შესაძლებლობების გაზრდა: ტექნიკური დახმარების გაწევა და შესაძლებლობების გაძლიერება გადამწყვეტია ენერგეტიკული გაერთიანებებისთის ტექნიკური ბარიერების მოსაგვარებლად. აკადემიურ დაწესებულებებსა და არაკომერციულ ორგანიზაციებს შეუძლიათ შესთავაზონ სასწავლო პროგრამები, ტექნიკური მხარდაჭერა და რესურსები, რათა დაეხმარონ ენერგეტიკულ გაერთიანებებსსაჭირო უნარებისა და ცოდნის გამომუშავებაში. ენერგეტიკულ გაერთიანებებს და ტექნიკურ ექსპერტებს შორის, როგორიცაა ინჟინრები, მშენებლები, და განახლებადი ენერგიის კომპანიების პარტნიორობის ხელშეწყობას, შეუძლია გააძლიეროს ენერგეტიკული გაერთიანებების პროექტების ტექნიკური შესაძლებლობები. მოწინავე ენერგეტიკული ტექნოლოგიების კვლევასა და განვითარებაში ინვესტირებას, როგორიცაა ჭკვიანი ქსელები და ენერგიის შენახვა, ასევე შეუძლია ხელი შეუწყოს განახლებადი ენერგიის სისტემების ინტეგრაციას და ოპტიმიზაციას.საზოგადოების ჩართულობა და განათლება: საზოგადოების ძლიერი ჩართულობისა და განათლების ინიციატივების ჩამოყალიბება აუცილებელია სოციალური ბარიერების დასაძლევად. ეფექტური კომუნიკაციის სტრატეგიები, მონაწილეობითი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესები და გამჭვირვალე მმართველობის სტრუქტურები ხელი შეუწყობს გაერთიანების წევრებს შორის ნდობას, თანამშრომლობას და აქტიურ მონაწილეობას. საგანმანათლებლო კამპანიებსა და საინფორმაციო პროგრამებს შეუძლიათ აამაღლონ ცნობიერება ენერგეტიკული გაერთიანებების უპირატესობების შესახებ, ხელი შეუწყონ ენერგეტიკული წიგნიერების განვითარებას. წარმატებებული მაგალითების (ქეისების) განხილვამდა არსებული ენერგეტიკული გაერთიანებების ისტორიების გაზიარებამ შეიძლება დაეხმაროს და მოტივაცია გაუჩინოს სხვა პირებს დააფუძნონ ენერგეტიკული გაერთიენებები. დასკვნაენერგეტიკული გაერთიანებების შექმნა გვთავაზობს პერსპექტიულ გზას მდგრადი ენერგეტიკული მომავლისკენ. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს მნიშვნელოვანი ბარიერები, მათი გადალახვა ფინანსური მხარდაჭერის, დამხმარე პოლიტიკის, ტექნიკური დახმარებისა და საზოგადოების ჩართულობის გზით ხელს შეუწყობს ენერგეტიკული გაერთიაენებების ჩამოყალიბებასა და წარმატებულფუნქციონირებას. ამ გამოწვევების გადაჭრითა და ხელშემწყობი ფაქტორების გამოყენებით, ენერგეტიკულ გაერთიაენებებეს შეუძლიათ გამოიყენონ განახლებადი ენერგიის პოტენციალიუფრო სუფთა, მწვანე და სამართლიანი ენერგოსისტემის შესაქმნელად. წინამდებარე სტატია მომზადდა ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული SHAREs პროექტის ფარგლებში. დამატებითი ინფორმაციისთვის, გთხოვთ ეწვიოთ, საინფორმაციო პორტალსსაქართველოში ენერგეტიკულიგაერთიანებების შესახებ - www.energy4all.ge.